Tiết thu, dương khí dần dần thu liễm bế tàng, âm khí từ từ tăng
trưởng, thời tiết chuyển dần từ nóng sang lạnh, là giai đoạn quá độ của
"dương tiêu âm trưởng".
Lúc
này, mưa ít gió nhiều, độ ẩm trong không khí giảm đi, "táo" với đặc
tính khô hanh là chủ khí. Do đó, ăn uống vào mùa thu trước hết cần phải
tuân thủ nguyên tắc "thu đông dưỡng âm", "phòng táo giữ âm, tư thận
nhuận phế", nghĩa là nên bổ sung đầy đủ tân dịch và trọng dụng những
thực phẩm có công dụng dưỡng âm nhuận táo. Dưới đây, xin giới thiệu phép
ăn uống dưỡng sinh mùa thu để bạn đọc tham khảo:
Đầu thu ôn táo nên
chọn những thứ có tính mát để thanh nhiệt dưỡng âm, sinh tân dịch như
củ cải, giá đỗ, củ đậu, ngó sen, khoai sọ, khoai môn, củ từ, mía, lê,
táo, hồng xiêm, nho, trứng vịt, thịt thỏ, tiểu mạch, bách hợp, trà mạch
môn...
Cuối thu lương táo nên
chọn dùng những thực phẩm có tính bình hòa để tư âm dưỡng huyết nhuận
táo như củ mài, vừng, mộc nhĩ trắng (ngân nhĩ), thịt rùa, thịt ba ba,
sò, gà ác, tổ yến, sữa bò, mật ong, nước dâu, kỷ tử, hà thủ ô...
Cháo bách hợp hạt sen, cháo hồng táo - gạo nếp là món ăn bổ dưỡng vào mùa thu rất có ích cho sức khỏe.
Để bồi bổ tân dịch, sách
Y học nhập môn khuyên nên trọng dụng các loại cháo như cháo bách hợp
hạt sen, cháo hồng táo gạo nếp, cháo đường phèn, cháo sa sâm, cháo hoàng
tinh... với phương thức "sáng sớm dùng cháo có tác dụng tốt cho quá
trình trao đổi chất, lợi cho dạ dày, sinh tân dịch...". Theo cổ nhân, ăn
cháo vào mùa thu rất có ích cho sức khỏe, nhất là vào tiết đầu thu khi
khí trời vẫn còn nóng ẩm dễ gây ra các bệnh lý đường tiêu hóa.
Để tư thận, nhuận phế,
theo học thuyết Ngũ hành, vị chua vào can, vị cay vào phế. Phế thuộc
kim, can thuộc mộc. Mùa thu, vạn vật thu vào, khí kim ở phế vượng thịnh.
Nếu ăn uống nhiều đồ có vị cay thì sẽ trợ giúp cho phế khí khiến phế
khí càng thịnh, phế kim khắc can mộc thái quá dẫn đến công năng của tạng
can bị rối loạn. Vì vậy, cổ nhân khuyên về mùa thu nên ăn uống "thiểu
tân tăng toan" (ít cay nhiều chua, cần trọng dụng nhiều thực phẩm có vị
chua nhằm tăng cường chức năng của can và phòng ngừa phế khí quá thịnh
làm hại đến can và dùng ít thực phẩm có vị cay như hành, gừng, tỏi, ớt,
hạt tiêu.
Thêm
nữa, mùa thu là giai đoạn quá độ từ nóng chuyển sang lạnh, vì vậy,
không nên ăn quá nhiều đồ sống lạnh hoặc bổ béo khó tiêu dễ gây thương
tổn tỳ và vị.
Cuối
cùng, mùa thu, ăn uống bồi bổ nên điều hòa (bình bổ) vì thời tiết mát
mẻ, âm dương tương đối cân bằng, đồ ăn thức uống không nên quá nóng và
quá lạnh. Ví như về mùa hạ, các loại dưa như dưa hấu, dưa chuột, dưa
gang... là thực phẩm thượng hạng vì có tác dụng thanh nhiệt tiêu thử
mạnh, nhưng sau tiết lập thu thì bất luận loại dưa nào dù ngon đến mấy
cũng không nên ăn nhiều vì dễ làm cho dương khí của tỳ vị hư hao. Sách
thuốc cổ đã viết: "Thu qua hoại đỗ" (mùa thu ăn dưa thì có hại cho đường
tiêu hóa).
Mùa
hạ đã qua, mùa thu đã tới, nhắc lại một vài quan niệm về ăn uống trong
mùa thu của cổ nhân những mong chúng ta hiểu thêm đôi nét đặc sắc trong
khoa học và nghệ thuật ẩm thực phương Đông xa xưa. Vẫn biết rằng trong
thời buổi công nghiệp hiện nay, khi hội nhập và hòa đồng đang là xu thế
của thời đại, nhiều nếp cũ không còn giữ nữa, người ta có thể ăn dưa hấu
quanh năm, thịt chó, thịt dê và các loại rượu mạnh được tiêu thụ bốn
mùa, đồ ăn Âu Mỹ không còn là của hiếm... nhưng ngẫm cho kỹ, con người
ta đâu có dễ gì thoát khỏi sự chi phối của quy luật tạo hóa, bởi vậy,
dưỡng sinh ăn uống theo mùa xem ra vẫn là điều khiến chúng ta phải lưu
tâm nghiên cứu.
BS. Xuân Mai
(Theo Sức khoẻ và Đời sống, website: www.suckhoedoisong.vn – Wish sưu tầm)
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire